’t Hooge Nest: aangrijpende familiegeschiedenis van twee joodse verzetsvrouwen

Er is door de jaren heen veel geschreven over de Tweede Wereldoorlog. Nog steeds duiken er af en toe nieuwe vertellingen op. Zo ook het aangrijpende verhaal van de twee joodse zussen Lien en Janny Brilleslijper. Wanneer Roxane van Iperen met haar gezin in 2012 de villa ’t Hooge Nest in ‘t Gooi betrekt, ontdekt ze tijdens de restauratie van de woning verstopte spullen die rechtstreeks uit de oorlog komen. Van Iperen gaat op onderzoek uit. De oorlogsgeschiedenis die zich vervolgens ontvouwt, toont aan dat ’t Hooge Nest tijdens de Tweede Wereldoorlog een belangrijk onderduikadres was. Lien en Janny zaten bovendien samen met hun mannen Eberhard Rebling en Bob Brandes in het verzet. Ze hielpen vanaf de bosrijke locatie honderden joden aan valse persoonsbewijzen. Ze speelden daarnaast informatie en documenten door aan overige verzetslieden en verspreidden verboden verzetskrantjes.

Razzia’s in Amsterdam

Lien en Janny groeiden in het begin van de vorig eeuw op binnen een joods gezin in Amsterdam. Janny was al vroeg met allerlei verzetsactiviteiten bezig. Ze startte als Spanjestrijder binnen een illegaal ondergrond netwerk. Lien verloor haar hart aan muziek en dans, en trad met Eberhard – die pianist was – vaak op. Met de inval van Nazi-Duitsland in Nederland, werden Joden steeds meer rechten ontnomen. Optreden was er niet meer bij, en naast Jodenvervolgingen werden ook Spanjestrijders en deserteurs zoals Eberhard gezocht. Het werd voor Janny en Lien en hun dierbaren steeds gevaarlijker in Amsterdam. Razzia’s plaagden de hoofdstad en lieten omstanders verwonderd achter. Vanuit haar ervaring tijdens de Spaanse Burgeroorlog, liet Janny als enige van de familie haar paspoort niet aanpassen. Omdat ze allemaal gevaar liepen – joods, landverrader, getrouwd met een Joodse vrouw en allemaal actief binnen het verzet – wist Janny dat ze Amsterdam moesten ontvluchten. De zussen en hun gezinnen vertrokken naar Bergen, en brachten tevens hun jongere broer Jacob (Jaap) en ouders Joseph en Fietje in veiligheid.

Broeinesten van NSB’ers

Maar echt veilig zou het voorlopig niet meer worden. Nazi’s waren inmiddels mensen in verzetsgroepen zoals CS-6 op het spoor, en het nieuws dat vriend en neuroloog Gerrit Kastein dood was, hakte er bij de familie Brilleslijper flink in. Toen Lien en Janny de kans kregen om vanuit de woning in Bergen in ’t Hooge Nest te wonen, hoefden ze dan ook niet lang na te denken. Samen met hun mannen en kinderen, hun ouders en broer Jaap probeerden ze in de Gooische bossen rondom Naarden een zo normaal mogelijk leven te leiden. Terwijl ze genoten van de ruimte, stilte en de natuur, hervatten Lien en Janny zonder aarzeling hun activiteiten bij het verzet. Daarnaast bood de villa onderdak aan diverse onderduikers met uiteenlopende redenen. De spanning wordt echter behoorlijk opgevoerd wanneer blijkt dat de bossen rondom ’t Hooge Nest en de omringende dorpen in ‘t Gooi broeinesten zijn van NSB’ers.

’t Hooge Nest leest als een roman

Van Iperen is auteur en jurist. Ze debuteerde in 2016 met Schuim der aarde dat de Hebban Debuutprijs won. In 2021 schreef ze Boekenweekessay De genocidefax. In ’t Hooge Nest wordt de oorlogsgeschiedenis van Lien en Janny langzaam opgebouwd vanuit de ontstaansgeschiedenis van de Gooische villa. Zo ontdekt de lezer dat ’t Hooge Nest in de jaren 20 van de vorige eeuw in opdracht van tekstschrijver Dirk Witte werd gebouwd. Witte maakte naam met het lied Mensch, durf te leven! – oorspronkelijk verbonden aan de Eerste Wereldoorlog. In ’t Hooge Nest wordt dit ook het lijflied van het moedige verhaal van de zussen Brilleslijper. Gaandeweg het boek wordt de schrijfstijl van Van Iperen minder beschrijvend, en leest ’t Hooge Nest steeds meer als een (op feiten gebaseerde) roman. De perspectieven van Lien en Janny wisselen elkaar af. De auteur baseert zich onder meer op een persoonlijk naslagwerk van Janny. Wanneer ’t Hooge Nest in 1944 verraden wordt, zorgt dit voor huiveringwekkende passages.

Een familiegeschiedenis die gelezen móét worden

’t Hooge Nest is opgedeeld in drie delen: Oorlog, ’t Hooge Nest en Overleven. Het laatste deel, waarin de familie Brilleslijper wordt gedeporteerd en in Westerbork, Auschwitz en Bergen-Belsen terechtkomt, is gruwelijk om te lezen. Van Iperen schrijft krachtig, uitvoerig en gedetailleerd waardoor de afschuwelijke treinreis en de daaropvolgende ellende in de concentratiekampen onder de huid van de lezer kruipen. De link tussen Lien en Janny en Margot en Anne Frank werpt een ander licht op de laatste maanden van het leven van Anne die postuum wereldwijd bekendheid verwierf met haar dagboekbrieven. Daarnaast stipt Van Iperen gevoelige zaken aan zoals de Joodse Raad en de grote groep Nederlanders die tijdens de Tweede Wereldoorlog de andere kant opkeek. ’t Hooge Nest bevat een familiegeschiedenis die gelezen móét worden. In de eerste plaats om de herinnering aan alle (Holocaust)slachtoffers ‘levend’ te houden. Maar evenwel om de verhalen van (joodse) verzetsmannen én – vrouwen niet te vergeten. Dappere mensen die net als Janny trouw bleven aan zichzelf in oorlogstijd:

‘Je kunt jezelf niet ontrouw worden. We stonden ervoor. We hebben gedaan wat we moesten doen, wat we konden doen. Niets meer en niets minder.’

---

📖 Ook lezen? Koop hier ’t Hooge Nest of steun je boekhandel via Libris.