Sla ons met medelijden: beklemmende bildungsroman over geloof, de dood en volwassen worden

Peter van Beek schrijft in autobiografische roman Sla ons met medelijden over zijn jeugd als oudste zoon binnen een orthodox-protestants gezin. Er ontvouwt zich een psychologisch portret van een jonge, naamloze hoofdpersoon die, zoekend naar zijn identiteit, in de jaren 60 en 70 opgroeit bij strenggelovige ouders die getekend zijn door de Tweede Wereldoorlog. Moeder maakt dwangmatig schoon, en vader is naar zijn drie oudste zoons toe streng en fysiek gewelddadig. Veel ruimte voor zelfontplooiing is er voor de kinderen niet. Het leven van alledag moet immers in lijn zijn met het Woord van God. Zo zijn bepaalde uitspraken, handelingen, muziek en tv-programma’s verboden. Terwijl de puberteit zich aandient, sijpelen er langzaam maar zeker meer twijfels over het geloof en de houding van zijn vader in het hoofd van de oudste zoon.

Dwingen om te kijken

‘Eerst schrik je misschien, maar als je langer kijkt, wen je eraan.’

Van Beek neemt de lezer aan het begin van Sla ons met medelijden mee in de herinnering aan het moment waarop de oudste zoon zijn pas overleden neefje opgebaard ziet liggen in zijn kist. Het is voor hem de eerste kennismaking met de dood. Hoewel hij bang is, dwingt zijn tante hem toch om te kijken. Dat ook kinderen dood kunnen gaan is een schok voor de jongen. Vooral dat God zijn neef wellicht ziek heeft gemaakt, vindt hij gemeen. Wanneer hij deze gedachte hardop uitspreekt krijgt hij een fysieke uitbrander van zijn vader. De toon is gezet. Alles binnen het gezin draait om het geloof, en de manier waarop zijn vader zijn gezin met harde hand dwingt om de Bijbelteksten strikt te volgen, doet de oudste zoon soms ook aan een god denken.

Goed en slecht

Gedurende de adolescentie wordt het voor de oudste zoon steeds lastiger om met zijn autoritaire vader om te gaan. In tegenstelling tot Eerste Broer die alle regels onverschillig ondergaat, en Tweede Broer die vaak de confrontatie met vader opzoekt, voelt de oudste zoon zich in stilte eenzaam en onbegrepen:

‘In de kerk bid ik soms of er iemand wel naar me wil luisteren, die weet wat ik denk en voel.’

Ook met zijn moeder heeft de oudste zoon moeite. Ze is altijd bezig met hoe het gezin op de buitenwereld overkomt, waardoor ze in haar obsessie met netheid geen aandacht schenkt aan de emotionele behoeften van haar kinderen. Hier komt nog bij dat zijn ouders onderling veel ruzie hebben. Het zorgen voor een groot gezin, de vele verhuizingen en de halsstarrigheid van vader komen het huwelijk niet ten goede. De discussies eindigen iedere keer weer in moeder die het vader inpepert dat zijn familie zich tijdens de Tweede Wereldoorlog bij de NSB aansloot, terwijl haar familie joden liet onderduiken. Het zet de oudste zoon aan het denken. Hoe kan zijn vader weten wat goed is voor zijn gezin, als zijn familie tijdens de oorlog het slechte deed?

Autobiografische Sla ons met medelijden leest als een literaire roman

Sla ons met medelijden is het romandebuut van Van Beek. Hij werkt als docent Nederlands op middelbare scholen, schreef enkele jeugdboeken en werkt aan de Texelse Thriller-reeks. Aan de hand van aangrijpende gebeurtenissen en jeugdherinneringen laat hij in Sla ons met medelijden op indringende wijze zien hoe het is om in een strenggelovig gezin op te groeien. Van Beek beschrijft treffend hoe de zoons ieder op hun eigen manier met hun autoritaire vader omgaan. Zonder ouders die oog hebben voor persoonlijke groei, borrelen twijfels en schuldgevoelens onder het oppervlak bij alles wat ze (stiekem) ondernemen. Dit autobiografische verhaal leest als een literaire roman, en doet qua thematiek – naast Jan Siebelink en Franca Treur zoals de achterflap luidt – denken aan De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld. Sla ons met medelijden is een beklemmende bildungsroman waarin Van Beek de lezer in rake, beeldrijke taal meevoert langs tijdloze thema’s als geloof, de dood en volwassen worden.

---

📖 Ook lezen? Koop hier Sla ons met medelijden of steun je boekhandel via Libris.