Poor Things: hallucinerende kijkervaring verbindt Frankenstein met feminisme

Naïviteit wordt een kracht in Poor Things.

Wanneer een jonge vrouw zelfmoord pleegt, wordt haar lichaam gevonden door de excentrieke wetenschapper Godwin Baxter. Op Frankenstein-achtige wijze wekt hij haar met een hoop elektrisch geknetter én door het brein van haar ongeboren kindje te implanteren, weer tot leven. Bella Baxter is geboren: uiterlijk een volwassen vrouw, maar mentaal nog maar een baby. Klinkt dit je al als bizar in de oren, zet je dan schrap, want hier is de experimentele plot van regisseur Yorgos Lanthimos naar het gelijknamige boek van Alasdair Gray pas tot bezieling gekomen. In alle opzichten is Poor Things een ongewone kijkervaring – een hallucinerende bijna, een ongemakkelijke zeker. Bella groeit op in de riante villa van Godwin – ook wel God genoemd. Hier wordt haar ontwikkeling grondig gemonitord; eerst met behulp van een dienstmeid, later voegt jonge wetenschapper Max zich bij Godwins schimmige experiment. Bella’s groeiproces gaat snel en wanneer de peuterpuberteit zich aandient, speelt de welbespraakte advocaat Duncan Wedderburn handig in op haar driftbuien door haar te verleiden om met hem mee te gaan op een trippende stedenreis per cruise.

Grenzen oprekken

Dat Lanthimos goed uit de voeten kan met uitzinnige personages die wat kinderlijk aandoen, bleek wel uit het Oscarwinnende The Favourite. Niet zelden kreeg Queen Anne in dit komisch kostuumdrama onbeheersbare woedeaanvallen waar ongeveer de hele hofhouding voor moest uitrukken. In Poor Things wordt deze veeleisende rol toebedeeld aan Bella. Aanvankelijk lijkt ze een speelbal te worden van het patriarchaat – eerst in Godwins villa waarin de wetenschapper Bella’s leven beteugelt alsof hij God zelve is, later op reis waar ze door mannen gevangen wordt gehouden in hun ‘male gaze’ vanwaaruit ze voortdurend (seksueel) geobjectiveerd wordt en waarbij het wringt dat haar (mentale) leeftijd geen rol speelt. Het veelvuldig gebruik van fisheye-lenzen die de cinematografische kaders van de psychedelische steampunk decors steeds verder oprekken, versterken enkel het speelbaleffect dat naar misbruik neigt. Gelukkig is dat niet de richting die Poor Things opgaat. Het draait niet om wat mannen van Bella willen, dat heeft het nooit gedaan ook. Zoveel maakt Bella’s ontdekkingstocht, die zowel steden als haar eigen coming of age omvat, wel duidelijk.

Poor Things gooit normen overhoop

Waar draait Poor Things dan wel om? Een verhaal dat zo duidelijk in de traditie van Mary Shelley’s meesterwerk staat – dat impliceert er zelfs een vervolg op te kunnen zijn –, zet vraagtekens bij de ethische grenzen van Bella’s creatie. Meer nog dan ethiek gaat Lanthimos in op sociale normen en hoe de personages met Bella omgaan wanneer zij deze normen compleet overhoopgooit. Of dit nu Duncans woede is wanneer blijkt dat Bella al zijn prijzengeld aan de armen heeft gegeven, haar (weliswaar verheerlijkte) werk in een Parijs bordeel of er bij vreemden van alles uitflapt. Als kijker zie je: Bella is zich van geen kwaad bewust. Ze vaart haar eigen koers. Aangemoedigd door een sterk staaltje acteerwerk en de merkwaardige soundtrack van Jerskin Fendrix bekruipt je steeds meer het gevoel dat het verhaal visueel verteld wordt vanuit Bella’s perspectief. Dat de kijker, gevangen in de regels van de huidige maatschappij – de arme ziel –, misschien wel denkt dat Bella’s grenzen vervagen, maar dat zij in feite precies doet wat zij altijd al heeft willen doen, omdat haar drijfveren niet zijn ingekaderd. Haar naïviteit wordt een kracht, zónder deze aan de ander op te dringen. Bella eigent zich, met andere woorden, hetzelfde recht toe om haar dromen te verwezenlijken als de mannelijke personages. Feministischer kan niet.

---

Poor Things is te zien in de bioscoop en het filmhuis.

Regie & Productie: Yorgos Lanthimos, Daniel Battsek, e.a. | Cast: Emma Stone, Willem Dafoe, Mark Ruffalo, e.a. | Scenario: Tony McNamara, Alasdair Gray | Duur: 141 min. | Genre: Comedy, Drama, Romance | Jaar: 2023