Tár: gedirigeerde compositie van machtsmisbruik in crescendo

16 maart 2023
Leestijd: 4 min.
, ,
Topdirigent Lydia Tár zwaait ook privé met dirigeerstok.
tár-movie_header

Na de Amerikaanse MeToo-beweging zijn machtsmisbruik en grensoverschrijdend gedrag in eigen land het afgelopen jaar veelbesproken onderwerpen in de Nederlandse media. In dramafilm Tár van regisseur Todd Field (Little Children) wordt in een lange zit van ruim tweeënhalf uur een muzikaal psychologisch portret van de succesvolle dirigent Lydia Tár (Cate Blanchett) geschetst. Aan de hand van een diepzinnig interview met Adam Gopnik (The New Yorker) presenteert de gefictionaliseerde Tár zich als een intelligente, charismatische en ietwat neurotische vrouw. In de scenes die volgen, ontpopt ze zich tot iemand die niet alleen (als eerste vrouw ooit) het Berliner Philharmoniker dirigeert, maar ook haar directe omgeving. Achteraf gezien werd dit al duidelijk voorafgaand aan het interview; haar trouwe assistent Francesca Lentini (Noémie Merlant) kan foutloos het biografische stukje van de maestro uit het hoofd opzeggen. Gaandeweg de film komen er steeds meer van dit soort terugblikmomenten, en blijkt de reputatie van de topdirigent niet zo vlekkeloos te zijn als ze de kijker wil doen geloven.

Millennial robots

De barstjes in Társ succesvolle leven worden door Field zeer langzaam en subtiel in beeld gebracht. Zo ontvangt Tár regelmatig wanhopige e-mails van ene Krista die na een mentorship bij de maestro nergens meer aan werk kan komen. Tijdens interacties met Francesca wordt duidelijk dat de assistent iets van het hart moet, maar Tár is zo in zichzelf gekeerd dat ze hier totaal geen oog voor heeft. Ook de discussie met een student van kleur die weigert het werk van Bach (want: wit, man en hetero) uit te voeren, loopt pijnlijk uit de hand. De maestro benadrukt de studenten aan het conservatorium in New York om de componist los te zien van de muziek, nog niet wetende dat haar eigen muziek snel zal worden verdrongen door haar wangedrag op de werkvloer. Wanneer even later een (weliswaar bewerkt) filmpje op social media verschijnt waarin te zien is hoe Tár de student heeft bekritiseerd, blijkt ook de slachtofferrol haar angstaanjagend goed te passen en schuift ze de kritiek opzij met een bittere: ‘Millennial robots trading in lies’. Écht onaantastbaar waant de maestro zich op het moment dat celliste Olga zich bij het Berliner Philharmoniker voegt. Onder toeziend oog van de orkestleden probeert Tár routineus en ongegeneerd bij de jonge vrouw in de smaak te vallen.

Tár en Rat

Het complexe, tweeledige karakter van Tár zet de film nog wat dikker aan door de menselijke kant van de maestro te tonen. Als de topdirigent thuiskomt na een buitenlandse reis en Sharon (Nina Hoss) klaagt over hartkloppingen, weet ze heel beheerst en doelmatig haar vrouw te kalmeren. Voor haar dochter Sophie onderneemt ze eveneens (hetzij vanuit pedagogisch oogpunt enigszins bedenkelijke) stappen zodat het meisje het fijn heeft op school. Deze zorgzame kant staat in schril contrast met haar verheven houding en manipulatieve gedrag op het werk waar alles om haar dient te draaien. Field kiest er dan ook niet voor om de maestro voor het kijkerspubliek te cancelen, welke duikvlucht haar imago ook neemt. Tár ontleedt liever de werking van macht en duikt dáár diep in waardoor laagje voor laagje duidelijk wordt hoe blind een invloedrijk persoon kan zijn voor het eigen tirannieke gedrag. Het hevige verzet tegen iedere vorm van confrontatie weet Blanchett, die meewerkte aan de productie en het scenario, overtuigend te vertolken.

Krachtige, psychologische insteek in Tár

Tár slaagt er bovendien in om sterk en nauwgezet in beeld te brengen hoe weinig de omgeving, die het allemaal ziet gebeuren, doordringt bij iemand die machtsmisbruik pleegt. De film maakt gebruik van hallucinaties, piepjes, een plotseling tikkende metronoom, het verkeerd verstaan van woorden en wanhopige schreeuwen om Tár tot zelfreflectie te dwingen. De ingetogen soundtrack van Hildur Guðnadóttir en de doeltreffende cinematografie van een verlaten Berlijn en de overwegend strakke, gekaderde ruimtes waar de dirigent zich in begeeft, scheppen afstand en lijken haar grensoverschrijdende gedrag af te keuren. Toch is er veel voor nodig om de maestro tot inkeer te laten komen. Dit levert trieste beelden op van Tár die zich, rondstampend in haar verlaten appartement, wil laten gelden met een accordeon en geraakt wordt door de opvoering van een orkest op tv in haar ouderlijk huis. Hoewel het slot helaas te wensen overlaat, weet Tár zich door de krachtige, psychologische insteek staande te houden in de huidige tijd zonder de cancelcultuur te omarmen of af te wijzen.


Tár is te zien in de bioscoop en het filmhuis. Het was genomineerd voor een Oscar in verschillende categorieën, waaronder Beste Film.

Lees ook mijn recensie van Close.

Eindoordeel: Tár (2022)
  • Verhaal
  • Personages
  • Muziek
4

Samenvatting

In een lange zit van ruim tweeënhalf uur schets Todd Field in Tár een psychologisch portret van de succesvolle dirigent Lydia Tár (Cate Blanchett). De film ontleedt de werking van macht en laagje voor laagje wordt duidelijk hoe blind een invloedrijk persoon kan zijn voor het eigen tirannieke gedrag. Hoewel het slot helaas te wensen overlaat, weet Tár zich door de krachtige, psychologische insteek staande te houden in de huidige tijd zonder de cancelcultuur te omarmen of af te wijzen.

Regie & Productie: Todd Field, Cate Blanchett, e.a. | Cast: Cate Blanchett, Noémie Merlant, Nina Hoss, e.a. | Scenario: Todd Field | Duur: 158 min. | Genre: Drama, Music | Jaar: 2022

Eline

Geen reacties

Geef een reactie

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.